Zawsze patrzę głębiej

O księdzu Jerzym, który bał się, zmagał, i właśnie dlatego jest wielki, mówi Paweł Kęska.

MARCIN JAKIMOWICZ: Gdy oglądaliśmy filmy dokumentalne z ks. Popiełuszką, nie widziałem superbohatera, ale skulonego, przestraszonego człowieka, który toczył ogromną wewnętrzną walkę. To mnie najbardziej poruszyło.

PAWEŁ KĘSKA: Do muzeum ks. Jerzego na Żoliborzu przyszedłem do pracy parę lat temu jako dziennikarz radiowy, którego pasją było nagrywanie ludzkich historii. Słuchałem ludzi i starałem się ich zrozumieć. A tu, w muzeum ks. Jerzego, długo nie mogłem tej historii rozgryźć. To się nie trzymało kupy. Widziałem człowieka, który wychodził do kilkudziesięciu tysięcy ludzi, który dla zmylenia esbeckiego pościgu przesiadał się podczas jazdy z samochodu do samochodu, który robił mocne rzeczy, a potem zerkałem na archiwalne nagrania i widziałem kogoś zupełnie innego: nieśmiałego, nieco wycofanego, kruchego. Jestem przekonany, że zbliżanie się do tajemnicy ks. Popiełuszki, odkrywanie jego wnętrza i wyborów, których dokonywał, pomoże nam w zrozumieniu, czym jest życie duchowe. Zadawałem sobie pytanie, jak taki nieśmiały człowiek mógł dokonywać takich rzeczy i jedynym tropem była odpowiedź: bo był wewnętrznie silny, miał w sobie głęboką wiarę. Rów Mariański, głębokie zanurzenie w Bogu, sanktuarium w głębinach. Nie da się inaczej zrozumieć jego fenomenu...

Brat Andrew, założyciel Open Doors, który przemycał setki tysięcy Biblii za żelazną kurtynę, mawiał, że modlitwa nie jest przygotowaniem do bitwy, ale jest bitwą. To opowieść o Popiełuszce?

Tak, choć o jego modlitwie niewiele wiemy - jedynie tyle, ile sam chciał zdradzić. Na przykład w listach z wojska, gdy był straszliwie upokarzany. Nie był specjalnie wylewny, nie odsłaniał się, to był człowiek konkretu. Na sześć listów z wojska tylko w jednym poruszał wątki duchowe. Wspominał, jak był zastraszany, gdy nie chciał zdjąć różańca noszonego na palcu, ale - pisał - „ja zawsze widzę głębiej”. I, jak pokazało życie, on naprawdę widział głębszy sens rzeczywistości, widział w ludziach coś innego niż tylko pozory. W każdym starał się dostrzec światło. I drugie zdanie z listu - gdy stał boso na mrozie, wspominał, że oddaje to cierpienie za grzechy. Czyje? O tym nie wspomniał. Pisał: „Jak słodko jest cierpieć dla Chrystusa”. Te dwa zdania pokazują, jaką miał więź z Chrystusem! Bez tego klucza jego historia jest nieczytelna, rozsypuje się.

Przeczuwał, że zginie?

Przeczuwał. Zachowała się recepta na leki przeciwlękowe (nie wiem, czy ostatecznie je zażywał). Bał się. Widać to na nagraniach, gdy kamera najeżdża na jego twarz. Widać, że to człowiek toczący ogromną batalię. Oglądałem te filmy i zadawałem sobie jedno pytanie: „Co mu daje siłę?”.

Gdy człowiek dostaje pogróżki, to automatycznie wycofuje się, staje się nieufny. A on cały czas wychodził do ludzi...

Myślę, że myśmy go jeszcze nie odkryli. Na pewno był człowiekiem wysoko wrażliwym. Zachwyca mnie to, jak patrzył na ludzi. Mówili mu, by się ostro rozprawił z prześladowcami, a on zapytał: „Naprawdę tak myślicie?”. „Tak!”. Popiełuszko się wówczas... rozpłakał: „Nic nie rozumiecie! Ja walczę ze złem, nie z ofiarami zła”. Cierpiał, gdy spotykał ludzi uwikłanych w zło, myślę, że wiedział, że giną. Jestem przekonany, że miał w sobie ogromne przestrzenie mistyki i do badaczy należy to, by odnaleźć te ślady, okruchy informacji i poskładać w całość.

Czy jedną z walk, którą musiał stoczyć, nie było poczucie odrzucenia? Przybywa z Okopów do warszawskiego seminarium, gdzie spotyka synów uniwersyteckich profesorów, powstańców. Czuł się gorszy?

Myślę, że nie. To był chłopski syn i nie miał z tego powodu żadnych kompleksów. Wiedział, czego chce, wiedział, kim jest, nie krył tego. Wychodził do człowieka bez kompleksów. Do prostych ludzi i do profesorów. Wiózł do Wałęsy chleb od matki, zawoził prof. Szaniawskiego do domu w Okopach. Patrzył wzruszony na dom, na matkę, zdając sobie sprawę z tego, jaka to jest niewiarygodna wartość. Nie wstydził się korzeni.

Koledzy nie pokazywali mu miejsca w szeregu?

Nawet jeśli tego doświadczył, to myślę, że po prostu robił swoje, nie oglądając się na innych. Bez kompleksów i szczególnej znajomości języków latał do Stanów, jeździł po Europie samochodem, bez problemów przekraczając różne mentalne granice. Miał zdrową wizję rzeczywistości. Wyniósł to z domu.

Zmagał się z lękiem i... to zdrowy odruch. Lęku nie odczuwają psychopaci, którzy nie w są w stanie rozpoznać zagrożenia.

Jeden z zabójców ks. Jerzego opowiadał, że kiedy go tłukli na śmierć, krzyczał: „Panowie, darujcie mi życie”.

Sam Chrystus pocił się w Ogrójcu krwią.

Nie chcę się wymądrzać, bo historia męczeństwa ks. Jerzego mnie przerasta. Na pewno odczuwał ogromny lęk, często mówił o śmierci, raczej nie chciał być męczennikiem. Planował wyjazd do Rzymu, są na to liczne świadectwa. Przeczuwał, że zginie. Mam wrażenie, że podświadomie przygotowywał się do tego. Dostawał wiele sygnałów. Pierwszym była cegła wrzucona do mieszkania w nocy z 12 na 13 grudnia 1982 roku. Po pogrzebie Grzegorza Przemyka, gdy przyjaciel spytał go: „Co o tym myślisz?”, usłyszał: „Wiesz, myślę, że będę następny”. To był maj 1983 r., półtora roku przed śmiercią. Niezwykle ważna jest odnaleziona niedawno homilia z października 1982 r. - dzień po kanonizacji Maksymiliana Kolbego. Popiełuszko mówił coś takiego: „Tak jak dziś wynosi się na ołtarze ofiary nazizmu, tak kiedyś przyjdzie czas, gdy będzie się wynosić na ołtarze ofiary tego systemu, ludzi, którzy cierpieli, byli poniżani, oddawali życie za wartości, za wolność. Będzie się synów tej ziemi wynosić na ołtarze, a ludzie będą przychodzili na ich groby, by śpiewać Gaudę Mater Polonia”. Czy on już wtedy nie przeczuwał, że opowiada o sobie? Potem ten motyw powtarza się coraz częściej. Zaczęła się seria bolesnych prześladowań. Komuniści przygotowali kampanię na jesień i zimę 1983 r. Wszystkie jej elementy były wymierzone w ks. Jerzego: podcięto kierownicę jego samochodu, wysyłano listy z pogróżkami, pisano, że zawiśnie na krzyżu, że dostanie kulę w łeb, do tego kampania medialna, dezinformacja w administracji kościelnej, prowokacja na ul. Chłodnej.

To były prześladowania zewnętrzne, ale najbardziej boli „policzek od swoich”...

Najtrudniejsze okazało się spotkanie z prymasem Józefem Glempem. Była połowa grudnia 1983 r. Ks. Jerzy wyszedł z więzienia i został potraktowany dość surowo. Oczekiwał wsparcia, a zderzył się ze ścianą. Kardynał zarzucił mu, że nie pilnuje duszpasterstwa służby zdrowia, że się wywyższa, że psuje pracę innym. Bardzo go to dotknęło. Wspominał, że czuł się gorzej niż na esbeckich przesłuchaniach. Nie spodziewał się, że prymas tak go potraktuje... To był zimny prysznic. Dziś wiemy, że palce w tym maczał ks. Michał Czajkowski, który otrzymał od SB konkretne zadanie - dezinformowanie kard. Glempa. Dwaj biskupi pomocniczy byli wcześniej rektorami seminarium i wspierali ks. Jerzego całym sercem. SB długo przygotowywało się do tego, by skompromitować i społecznie wyeliminować Popiełuszkę. Nie działało zastraszanie, nie udała się kompromitacja, polegli w administracji kościelnej, posunęli się jeszcze dalej. Postanowili go zabić.

Zrządzeniem Opatrzności było to, że trafił naks. Teofila Boguckiego. Który proboszcz tolero-wałby tłumy przelewające się przez mieszkanie wikarego? Popieluszko mógł rozwinąć skrzydła.

Ks. Bogucki go chronił, bronił, wspomagał, pocieszał. Widział w nim wielką dziejową łaskę. Bez niego nie byłoby tej historii, jestem tego pewien. Nadstawiał głowę, gdy jego wikary był oskarżony, pisał listy do kurii, walczył jak lew nie dopuszczając do niego esbeków. Sam bardzo to wszystko przeżywał, chorował na serce, przechodził zawały...

Oglądaliśmy wspólnie nagranie, gdy tłum w żoliborskim kościele czekał na informację o zaginionym ks. Jerzym i zareagował płaczem na wieść o jego śmierci. Powietrze było gęste od emocji. Pracując na co dzień z takimi dokumentami, potrafisz takie sceny oglądać bez wzruszenia?

Nie potrafię. Jeżdżę po Polsce, pokazuję te nagrania w różnych miejscach i są chwile, gdy łamie mi się głos. Na co dzień pracuję w mieszaniu ks. Jerzego i może powinienem się już oswoić, przyzwyczaić, ale nie potrafię. Jest kilka scen, które mnie rozkładają. Na przykład kadr z pogrzebu, gdy kamera odjeżdża ze spracowanych dłoni matki, pokazuje jej zrozpaczoną twarz, a potem ocean kilkuset tysięcy ludzi. Jakiś robotnik zaczyna niezdarnie śpiewać „Ojczyzno ma”, a tłum to podchwytuje i nagle ta pieśń wybucha. A w tym wszystkim jest pani Marianna...

Zastygła w cierpieniu?

Myślę, że nie, że jest bardzo obecna. Jakby to wszystko ją przerastało. Nie chcę o tym mówić, bo tu trzeba milczeć. Inny kadr? Twarz ks. Jerzego przed jednym z kazań. Rozbiegane, nerwowe, przestraszone oczy, widać, jak wszystko przeżywa. Nie zgrywa bohatera, zmaga się. I myślę, że to zwycięstwo w wewnętrznej bitwie jest kluczem do świata jego wartości i do zrozumienia jego świętości.

Źródło: Zawsze patrzę głębiej, w: Gość Niedzielny nr 42/20.10.2024, s. 26-27.